De jacht op persoonsgegevens: zijn onze overheden gewoon naïef?
Mo, 9 maart 2021
Europa beschikt over software die leugens opspoort in het gelaat van reizigers. Nederland gebruikte data van onschuldige burgers om uit te maken of ze misschien fraudeurs konden zijn. India deelt privé persoonsgegevens met bedrijven ‘om ongekende innovatie mogelijk te maken’; dat land is zelfs koploper in die vele vormen van massatoezicht en is er nog trots op ook. Waar stopt de controle door de overheid en begint het recht op privacy?
Biometrische dataverzameling, het digitaal opslaan van meetbare, kenmerkende biologische eigenschappen van individuen zoals vingerafdrukken, gezichtsfoto’s en een scan van je irissen, wordt nergens zo massaal uitgerold als in India. In 2009 ging daar het project Aadhaar, Hindi voor ‘fundament’, van start.
Registratie zou vrijwillig moeten zijn, maar de Indiase overheid maakt steeds meer uitkeringen en diensten afhankelijk van het hebben van een Aadhaar-nummer. Aadhaar bevat intussen de biometrische gegevens van 1,26 miljard Indiërs en is daarmee het grootste biometrische identificatiesysteem ter wereld.
Op grond van ‘nationale veiligheidsredenen’ kan de overheid aan alle identiteitsgegevens. En de wet geeft geen specifieke invulling van die term ‘nationale veiligheidsredenen’.
Niet alleen India maar ook Europa experimenteert met gezichtsherkenning.
Het doet in dit geval denken aan een van de meest iconische scènes van de filmklassieker Blade Runner (1982). Daarin leggen verdachten de Voight-Kampff-test af. Die test zou in het fictieve, toen nog toekomstige jaar 2019 in gebruik genomen worden door de politie van Los Angeles, en zou op basis van biometrische gegevens – ademhaling, hartslag en verkleuring van het gelaat – uitmaken of iemand een gewone sterveling was of een genetisch gemodificeerde replica.
Was de film een inspiratiebron voor de Europese Commissie? In elk geval liep de timing van haar iBorder-Ctrl-systeem wel gelijk: in 2019 liepen de experimenten daarmee af. iBorderCtrl is een geautomatiseerd systeem aan de buitengrenzen van de EU dat uitmaakt of inreizende personen al dan niet liegen, op basis van microbewegingen in het gelaat. Wie verdacht wordt van liegen, wordt strenger gecontroleerd door de grensagenten. Zo zouden illegale migranten en terroristen onderschept worden, aldus de Europese Commissie.
In de Nederlandse toeslagenaffaire werden naar schatting 26.000 ouders slachtoffer van onterechte fraudeverdenkingen met de toeslag voor kinderopvang. De Systeem Risico-Indicatie-software of SRI koppelde gegevens uit verschillende overheidsdatabanken aan elkaar om te voorspellen of iemand al of niet een fraudeur was.
Mensen met een dubbele nationaliteit of met een exotische familienaam werden extra gecontroleerd, en ook personen die in arme wijken woonden. Hoe de risicoberekening precies gebeurde, werd nooit gedeeld.
De mogelijkheden voor onderdrukking en staatscontrole worden ondertussen enkel groter, zeggen rechtenactivisten in koor.
Wie zal geen tweemaal nadenken voor hij meedoet aan een protest in een publieke ruimte waar je gelaat geregistreerd kan worden? Dat heet in het jargon het chilling effect en is volgens activisten een flagrante schending van het recht op vrije meningsuiting. ‘Wanneer zag je ooit een sciencefictionfilm,’ vraagt Jakubowska, ‘waarbij de overheid ons voortdurend in de gaten houdt, altijd weet waar we zijn, wie we zijn en wat we doen, en dat we daar met zijn allen beter van worden?’
